Czym są katadioptryki? cz. 3: Maksutov-Cassegrain

Maksutov-Cassegrain (MAK/MCT)

Równie popularnym jak Schmidt-Cassegrain typem katadioptryków są tzw. MAKi, czyli teleskopy zbudowane w systemie Maksutova-Cassegraina. Ich początki sięgają roku 1941, kiedy to swój pomysł modyfikacji SCT opatentował rosyjski optyk Dmitri Maksutov. Najbardziej zauważalną zmianą była oczywiście zamiana płaskiego korektora Schmidta na wklęsły menisk nazywany korektorem meniskowym Maksutova. Dzięki takiej roszadzie w znacznym stopniu zmniejszono komę (mówi się niekiedy, że w systemach Maksutova jest ona zniwelowana całkowicie), lecz wciąż pozostała charakterystyczna dla katadioptryków wada – krzywizna pola.






Podobnie jak w Schmidtach, Maksutovy mają dobrze skorygowane aberracje: a. geometryczne są w zasadzie w pełni zniwelowane, jednak szczątkowa a. chromatyczna może niekiedy występować. Oprócz tego, jak we wszystkich teleskopach zwierciadlanych, zarówno w SCT, jak i w konstrukcjach systemu Maksutov-Cassegrain, zachodzi zjawisko obstrukcji centralnej, czyli przesłaniania lustra głównego przez lustro wtórne. O ile w Newtonach spora część LG jest z tego powodu wyłączona z użytku, tak w dwóch najpopularniejszych typach teleskopów katadioptrycznych przysłanianie lustra praktycznie nie jest odczuwalne (obstrukcja powierzchni lustra wynosi zwykle ok. 10%). Wynika to z budowy lustra głównego, które w centralnej części ograniczone jest wyciągiem, który w systemach SCT i MAK ma formę rozciągniętego przewodu przechodzącego przez LG, aby odebrać obraz z lustra wtórnego.  Również ostrzenie obrazu odbywa się dzięki wydłużonemu wyciągowi okularowemu, wzdłuż którego przesuwane jest całe lustro główne – dokładnie tak samo jak w przypadku teleskopów Schmidta-Cassegraina.

Powszechnie produkowane teleskopy Maksutova-Cassegraina są zbudowane ze sferycznego (lub asferycznego) lustra głównego oraz lustra wtórnego umieszczonego na wewnętrznej stronie korektora w miejscu największej wypukłości menisku. Lustro wtórne w MAKach jest w istocie okrągłą posrebrzaną płytą. Z kolei sam korektor Maksutova jest lekko ujemną soczewką meniskową wykonaną ze szkła kronowego. Więcej na temat rodzajów budowy teleskopów Maksutova-Cassegraina wkrótce pojawi się na moim blogu.

Nieco inny sposób umieszczenia lustra wtórnego w MAKach oraz wykorzystanie korektora innego typu sprawia, że teleskopy systemu Maksutov-Cassegrain mają większe ogniskowe od bliźniaczych Schmidtów, dzięki czemu w środowisku astro-amatorskim są stosowane głównie jako sprzęt planetarny.

Jednak SCT ma inną, bardziej praktyczną przewagę nad MAKami – szybciej się schładza. Konstrukcje obu teleskopów są konstrukcjami zamkniętymi, dlatego w obu przypadkach mówi się o wydłużającym się czasie wyrównywania temperatur wewnątrz tuby z temperaturą panującą na zewnątrz. Korektor Maksutova jest znacznie grubszy od płyty Schmidta, dlatego układ staje się bardziej oporny na zmiany temperatury. Ponadto w przeciwieństwie do teleskopów nieużywających soczewek, zarówno MAKi, jak i SCT wymagają odrośnika albo odrośnika z grzałkami, gdyż z czasem na zewnętrznej stronie korektora pojawia się wilgoć stopniowo psująca kontrast dawanych obrazów i utrudniająca odpowiednie wyostrzenie.

Obecnie najbardziej popularnymi MAKami są 5-calowe konstrukcje Sky-Watchera z 2” wyciągiem okularowym. Oferują one bardzo konkurencyjną cenę i dobrą jakość wykonania.

Spośród astro-amatorów kupujących teleskopy Maksutova-Cassegraina, najliczniejszą grupę stanowią właśnie posiadacze MAKów o aperturze 127 mm.  Teleskopy tej wielkości są produkowane przez wszystkie najbardziej znaczące firmy zajmujące się sprzętem obserwacyjnym, począwszy od wspomnianego SkyWatchera, przez Celestrona, Oriona, Vixena, Bressera, Meade, aż po IntesMicro. 5-calowe MAKi mają zwykle ogniskową równą lub zbliżoną do 1500 mm (MAK Oriona ma F=1540 mm), lecz ostatnio na rynku pojawił się Bresser o ogniskowej 1900 mm podobny do wycofywanego z produkcji Meade ETX125. Istnieje również 5-calowy IntesMicro o ogniskowej 1270 mm.

Teleskopy Maksutova-Cassegraina są zwykle produkowane do apertury rzędu 7 cali (180 mm), ponieważ coraz to większe meniski ważą dosyć sporo, a ich wielkość również ma wpływ na wydłużanie się okresu chłodzenia. Dlatego zwykle lukę na rynku katadioptryków powyżej 7 cali zapełniają Schmidty-Cassegrainy, choć niektórzy producenci – jak np. rosyjski IntesMicro, wypuszczają do sprzedaży także większe aperturowo teleskopy Maksutova-Cassegraina.

Wybrane teleskopy Maksutova-Cassegraina

Apertura	Bresser	Celestron	IntesMicro	Meade	Orion	SkyWatcher	Vixen
≤ 5”	MC100/1400, MC127/1900	SkyProdigy90, NexStar SLT: 90mm,127mm, NexStar 4SE	Alter M500	ETX90, ETX125, DS2000	Starmax: 90,127 Apex: 90,102,127	BK 90 MAK, BK 102 MAK, BK 127 MAK	VMC110L
6”-10”	brak	brak	Alter M603, Alter M615, Alter M606, Alter M706, Alter M809, Alter M815	brak	OMC140, Sirius 180, SkyViewPro 180	BK 150 MAK, BK 180 MAK	brak
10” <	brak	brak	Alter M606, Alter M1412, Alter M1210	brak	brak	brak	brak

A w kolejnej części o układzie Maksutov-Newton - połączeniu jednego z najbardziej popularnych korektorów z bijącym rekordy popularności systemem Newtona.